Enkele jaren geleden begon Auris met een onderzoek naar de klankontwikkeling van jonge kinderen. Dat heeft uiteindelijk geleid tot de Klank Analyse Tool (KAT), waarmee het maken van een fonologische analyse sneller en makkelijker is geworden. Met de overzichten uit KAT kunnen logopedisten de juiste doelen kiezen voor een behandeling. Esther Ottow is vanaf het begin bij de ontwikkeling van de KAT betrokken geweest. Als teamleider innovatie bij Auris vertelt ze meer over het ontstaan, de huidige praktijk en de verdere ontwikkelingen van de KAT.
Bron: KlasCement
Esther Ottow is opgeleid als logopedist en psycholoog en sinds 11 jaar werkzaam bij Auris, momenteel als innovatieregisseur en teamleider innovatie. Ottow legt uit wat dat precies inhoudt: “Ze hebben het innovatieregisseur genoemd omdat innovatie niet iets is wat je als organisatie alleen kunt doen, maar wat je met partners binnen en buiten de sector en met commerciële partners moet doen. Je maakt ook het netwerk en je zorgt dat je op ontwikkelingen die gaande zijn aan kunt sluiten op een manier dat je het belang van Auris kunt vertegenwoordigen.” Ze vertelt dat het belangrijk is om verbindingen met externe partijen op te zetten. “Een voorbeeld is een partnership dat ik heb opgezet met de Universiteit Utrecht bij Taalwetenschap. In dat partnership willen we de taaltools, waaronder de KAT, verder brengen om de praktijk te laten profiteren – dat zijn wij; we willen dat kennis en data die ik ophaal ook door de wetenschap gebruikt kan worden. En we hebben commerciële partijen nodig om die tools te programmeren.
De KAT is begonnen op de onderzoeksafdeling van Auris waar Ottow indertijd werkte. “We hebben daar een onderzoek gedaan dat heette Klankontwikkeling Peuters. We waren benieuwd hoe die doelgroep eruitziet en of een groepsinterventie toevoegen aan het aanbod ervoor zou zorgen dat de klankontwikkeling sneller vooruitgaat.” Ze legt uit dat dat onderzoek met 50 peuters, 6 meetmomenten met lange lijsten woordjes leidde tot een grote hoeveelheid te analyseren data. Daaruit ontstond de noodzaak om meer te automatiseren, waarvoor een prototype tool is gemaakt, de Automatische Articulatie Analysetool (AAA). “Dat was zo’n mond vol. Klank Analyse Tool is eigenlijk een veel betere, duidelijkere, kortere, pakkendere naam.”
Wat willen logopedisten in de praktijk aan overzichten?
Het prototype was aanleiding om aan logopedisten in de praktijk te vragen waar zij nu behoefte aan hadden. “Wat willen die graag voor overzichten, hoe willen die het graag in beeld hebben? Dat hebben we toen gebruikt om met een commercieel bedrijf (ITSLanguage, RD) een betere versie te maken.”
Met de KAT worden de uitkomsten van benoemtaken of spontane taal door de computer geanalyseerd. De eerste stap is het invullen van een Excelbestand met doelwoorden en de uitingen van het kind. “Met de KAT kun je flexibel werken. Er zijn verschillende mogelijkheden wat je aan input gebruikt. Dus je kan de woorden van benoemtaken gebruiken, of uit spontane taal woorden verzamelen en je kan het ook combineren. Het is wel fijn als je minimaal twee woorden hebt waarin een bepaalde klank die je wilt bekijken voorkomt. De analyse gaat automatisch, maar je moet zelf de woorden intoetsen en typen op een manier dat de computer het snapt. Dus bijvoorbeeld ‘paard’ met een ‘d’ als doelwoord dan moet je ‘paart’ met een ‘t’ invoeren zodat de computer de t-klank kan analyseren.” Er wordt geen gebruik gemaakt van IPA-transcriptie. “Dat hebben we wel overwogen. De reden is dat de meeste logopedisten dat niet beheersen. Het doel is tijdsbesparing.” IPA staat voor het Internationale Fonetische Alfabet en is het notatiesysteem voor de klanken die in menselijke spraak voorkomen.
Voorbeeld van een KAT-invoer
Op een speciale Auris-website wordt dit Excelbestand van KAT geüpload, waarna de automatische analyse plaatsvindt. De uitkomst is weer een Excelbestand met overzichten van de gekende klanken en clusters, het percentage consonanten correct (PCC) en de fonologische processen. “Een van de fijnste dingen is dat je alle woorden geordend krijgt op beginklank. Dus je kan dan meteen kijken: de ‘k’ gaat in 30 procent van de gevallen goed. Okay, even kijken welke 5 woorden met de ‘k’ gezegd zijn, welke is goed gegaan en kan ik gebruiken om te oefenen. En welke zijn niet goed gegaan, dan kan ik daar een theorie over vormen waarom die moeilijker zijn. Dat ondersteunt logopedisten heel erg in het kiezen van behandeldoelen.”
Voorbeeld van een KAT uitvoer: klanken
Ottow legt uit welke analyse door de KAT wordt gedaan. “Dat betekent ook: waar hoort iets bij? Hoort iets bijvoorbeeld bij fronting of backing, hoort iets bij finale of initiale klanken. De interpretatie moet de logopedist vervolgens zelf doen. De KAT spuugt geen behandeldoelen uit.” Op de vraag wat nu precies de innovatie is zegt Ottow: “Dat de logopedist alles wat ze vroeger met de hand moest doen, maar voor een deel niet deed, nu automatisch kan krijgen in minder tijd. En ik denk dat groepsoverzichten en voortgangsoverzichten in die zin nieuw zijn, want die konden logopedisten niet op deze manier maken.” Ottow voegt toe dat er in andere landen bij haar weten niet een vergelijkbaar tool bestaat met alle aspecten van de KAT zoals Auris die heeft ontwikkeld.
De logopedist moet dus zelf de uitspraak van het kind vastleggen en de KAT kijkt op een slimme manier naar de ingevoerde taaldata. “De intelligentie zit in die scripts. Deze vervanging hoort bij dit proces, deze klankverwisseling moet ik zo ordenen. PCC berekenen kan je ook programmeren. Het script splitst die woorden op de klinkers en vergelijkt dan per medeklinker of medeklinkerset wat had het moeten zijn en wat is het geworden. En op grond van die informatie gaat ie het op allerlei manieren indelen.
De intelligentie zit er ook in bijvoorbeeld als een ‘k’ een ‘t’ is geworden; dan is dat dus een voorbeeld van fronting.”
Met de KAT is het mogelijk om een analyse te maken van testafnames van verschillende kinderen. Hierdoor kun je groepsdoelen kiezen om in te zetten bij logopedische groepsinterventies. Over het effect van groepsinterventies bij peuters met TOS heeft Ottow samen met Brigitta Keij een wetenschappelijk (Engelstalig) artikel geschreven. “En die interventie is nu geïmplementeerd in de behandelgroepen bij Auris. Bij die implementatie is ook geleerd aan logopedisten om te werken met de KAT. We hebben de groepsinterventies toegevoegd aan het individuele behandelaanbod, dus we hebben het niet vervangen. Ik geloof dat de dosis verhogen één van de werkzame elementen is. Het bewust worden van verschillen tussen klanken kan je heel goed in een groep doen. Omdat je een aantal klanken kiest uit verschillende categorieën kan je per categorie dus kijken welke voor jouw groep het meest relevant is.”
De KAT wordt nu gebruikt bij Auris door logopedisten en in de peuterbehandelgroepen. Ook bij andere organisaties zijn tests gedraaid. “We hebben feedback opgehaald bij Kentalis en NSDSK en hebben de indruk dat ze het graag willen gebruiken. De stap die we nu gaan maken is kijken hoe we het op een duurzame manier kunnen delen. Dat houdt waarschijnlijk in dat een commerciële partij het voor ons gaat vermarkten. Dat die licentiekosten gaat rekenen aan ons en aan andere organisaties om dit in de lucht te houden.” Ze legt uit dat er verschillende constructies worden onderzocht, binnen en buiten de sector. “Als je het wilt delen in zorg én onderwijs, bijvoorbeeld ook met vrijgevestigde logopedisten, dan wordt het financieel al snel heel ingewikkeld voor een organisatie als Auris, dat een stichting is.”
Het gebruik van KAT scheelt in de praktijk veel tijd
Tot nu toe is er positieve feedback vanuit het veld gekomen. “Het scheelt ze heel veel tijd en ze gebruiken het graag. Logopedisten vinden de overzichten heel fijn en sommigen typen er andere aantekeningen bij. Bij de kleuters zijn ze nu bezig om het te implementeren.” Voor het trainen van de gebruikers is een collega van Ottow bezig met een e-learningtraject, waarbij logopedisten interactief met de KAT leren werken. Op de vraag hoe de KAT bijdraagt aan het behandelen van kinderen zegt Ottow: “Wat we horen is dat je een beter behandelplan kunt maken doordat je alle informatie bij elkaar hebt. Als je bijvoorbeeld een Hodson & Paden-behandeling doet dan kan je dat tabblad kiezen waar je eigenlijk al voorgesorteerd ziet hoe je een cyclus opbouwt. En je kan je groepsbehandeling op maat inrichten door die groepsoverzichten, wat vóór die tijd heel veel werk kostte.” Bij Auris worden de groepsinterventies gericht op fonologie gedaan door de pedagogisch behandelaren van de groepen.
Voorbeeld KAT-uitvoer: processen
Voor de toekomst zou het mooi zijn om de spraakuitingen automatisch te verwerken. “De speech-to-text gaat nu niet automatisch. We werken wel samen met ITSLanguage, een bedrijf dat ook spraaktechnologie voor kinderen aan het ontwikkelen is. Het is onze ambitie om te onderzoeken of het mogelijk zou zijn om het automatisch te doen. En om de behandeling automatisch te ondersteunen, bijvoorbeeld bij de klankentrainer (ook een product van Auris i.s.m. ITSLanguage, RD).” Ze legt uit dat automatische spraakherkenning een grote uitdaging is. “Voor volwassenen zijn we al aardig ver, voor kinderen minder ver, voor jonge kinderen met TOS, hmmm, zou leuk zijn als het al kon. Wat we ook aan het doen zijn is transcripties automatiseren, of in elk geval ondersteunen dat het semi-automatisch kan.”
Verder is ze bezig om zaken te integreren. “Dat je spontane taal in een tool verzamelt en dan een aantal uitkomstmaten geeft over de grammatica, over de klankontwikkeling, eventueel over hoe een kind in zijn vel zit en iets van de woorden die die gebruikt. Dat is een ambitieus plan, waar we wel aan proberen te werken. Ook om onderscheid te kunnen maken tussen wel of niet een TOS.”
Tenslotte noemt ze nog dat binnen de sector een handreiking spraakontwikkelingsstoornissen wordt geschreven. Daarover zegt ze: “Ik denk dat het heel belangrijk is om als logopedisten kwalitatief hoogstaande effectieve behandelingen te bieden. En de KAT kan bijdragen aan het kiezen van goede doelen en aan het goed evalueren van het effect van je behandeling. Als we weten en doen wat werkt, dan kunnen we de kinderen beter helpen. Ik wil heel graag behandeldoelen slim kiezen en goed evalueren. Zodat we doen wat werkt.”
Meer informatie is te vinden op de website van Auris https://auris.nl/innovatie/klank-analyse-tool/
