Gerda Bruinsma: “Logopedisten moeten de lead hebben”

Bij Communicatieve TaalTherapie (CTT) gebruiken logopedisten ‘evidence-based’ technieken - zoals ‘recasting’ - in natuurlijke en spelsituaties (1). De behandelaar ‘volgt’ daarbij het kind. Deze methode vergt meer kennis en vaardigheden dan wanneer het kind de behandelaar volgt – bijvoorbeeld door zinnen na te zeggen. De logopedist moet zich immers kunnen aanpassen aan het kind in een ‘vrije’ spelsituatie en tegelijkertijd aan een behandeldoel werken.

De door Bruinsma getrainde logopedisten behandelden vijf kinderen met TOS. De behandeling was effectiever dan de gebruikelijke zorg, waarin eigenlijk relatief weinig aandacht werd besteed aan grammatica (2). Zowel de logopedisten als de kinderen vonden de speelse behandelmethode prettig. Bij verlegen kinderen of kinderen die erg opgingen in het spel was het wel wat moeilijker om uitingen te ontlokken. De auteurs denken dat een meer therapeut-gestuurde aanpak voor dit type kind misschien effectiever is. 

Basiskennis ontleden

Bruinsma ontdekte dat logopedisten vaak onzeker zijn over hun kennis van grammatica. “Studenten leren tijdens hun opleiding een manier van spontane taalanalyse doen, TARSP of GRAMAT of STAP”, vertelt ze. “Ontleden en analyseren van taal komt echt wel uitgebreid aan bod. Maar we gaan er wel vanuit dat ze al een stevige basis in zinsontleding hebben. Misschien moeten we daar niet te veel vanuit gaan. Ook CTT komt aan bod in de opleiding. Maar logopedisten vinden het soms nog lastig om snel te bepalen hoeveel zinsdelen er in de zin zitten. Of om onderscheid te kunnen maken tussen verschillende soorten werkwoorden. De taalkundige kennis – de basis – is te wiebelig.” 

Prioriteiten stellen

Bruinsma beaamt dat logopedisten relatief vaker aan klankontwikkeling en woordenschat werken dan aan grammatica. “Het is lastig om prioriteiten te stellen bij kinderen met complexe spraak- en taalproblemen. Aan fonologie of spraak werken is belangrijk, want een slechte verstaanbaarheid kan kinderen enorm belemmeren. Dus ik kan me voorstellen dat dat een prioriteit is.”

“Voor fonologie en spraak is de laatste decennia veel aandacht gekomen. Er zijn duidelijke testen en behandelmethoden (zoals Metaphon en Hodson & Paden) en er is goede scholing. Dus logopedisten denken ‘dat zit in mijn repertoire en daar hebben kinderen veel baat bij’. Dat geldt ook voor woordenschat, daar zijn leerkrachten en pedagogisch medewerkers ook uitgebreid in geschoold.” 

Multitasken

“Tijdens de behandeling is het makkelijk om te horen of een kind een woord wel of niet gebruikt. Bij spraak is het ook duidelijker: ‘realiseert het kind de klank wel of niet’. Bij syntaxis is dat veel moeilijker. Je moet zelf de juiste zinnen aanbieden, goed luisteren, analyseren wat het kind zegt, een besluit nemen – bijvoorbeeld ‘recast’ of herhalen – soms een stapje terug doen als het niveau te hoog is, voortdurend denken en plannen. Bij het behandelen van grammatica ben je continu aan het multitasken. En dan moet je niet te lang nadenken over ‘waren het nou twee of drie zinsdelen?’”

Voor het onderzoek volgden de logopedisten een dagdeel (vijf uur) training in CTT (het onderdeel morfosyntaxis). “Het was voor de logopedisten belangrijk om hun kennis op te halen en de vaardigheden gericht te oefenen”, zegt Bruinsma. De effectieve technieken zelf (zoals ‘recasting’, ‘focused stimulation’ of uitgelokte productie) staan eigenlijk los van een specifieke behandelmethode. “CTT is meer een didactisch uitgangspunt, net als ‘Met Woorden in de Weer’. Het is een manier van werken. Je moet het niet inzetten als imitatie-oefening, maar toepassen in de communicatieve situatie.”