Op twee locaties van het Auris College Utrecht (inmiddels Kentalis College) is onderzoek gedaan naar de relatie tussen communicatieve competenties van VSO-leerlingen en de pedagogische sensitiviteit van hun mentor (RAAK PRO-project, zie onder). Hiervoor is een professionaliseringstraject ontwikkeld waarvan intervisiebijeenkomsten onderdeel waren. In de intervisie werd het kritisch reflexief gesprek gebruikt, een dialoogvorm waarbij geen advies wordt gegeven, maar de deelnemers op zoek gaan naar welke opvattingen je pedagogisch handelen sturen.
Drie leerkrachten voeren een kritisch reflexief gesprek. Still uit een video op www.leraar24.nl, geplaatst met toestemming van Leraar24
De visie van De Keijzer op hoe je het pedagogisch handelen kunt versterken wordt onderschreven door Rebekka Everts en Kees Dikker van het Kentalis College in Utrecht. Beiden zijn getraind als gespreksleider in de kritisch reflexieve dialoog. Everts, die werkzaam is op de locatie Slotlaan, heeft ongeveer vijf bijeenkomsten van anderhalf uur per jaar. “We kiezen dan een casus of thema uit en gaan hierover in gesprek. De methodiek dwingt je om niet gelijk naar oplossingen te zoeken. Dat is best lastig in het begin. Wij zijn kritisch en respectvol naar elkaar en realiseren ons dat niemand de waarheid in pacht heeft.” Woorden als veiligheid en niet oordelen komen regelmatig terug in de uitleg van Everts. Ook Dikker noemt ze en heeft vergelijkbare ervaringen op de locatie Boadreef waar hij werkt. “Het thema controle en loslaten komt nogal eens terug in de gesprekken die wij hebben. Waarom? Nogal wat leerkrachten zijn bang voor loslaten. Door je te realiseren wat loslaten voor je betekent en wat je daarvan verwacht, verandert je handelen in de klas, je maakt dan bewuster keuzes. Na de reflexieve gesprekken wilden docenten bij ons onderzoeken of leerlingen meer met elkaar communiceren als je ze meer loslaat.”
Beide docenten passen de methodiek vrij strikt toe. “De methode biedt veiligheid en dat is belangrijk”, zegt Dikker. “Het voorkomt afdwalen en dwingt je de diepte in te gaan”, vult Everts aan. De Keijzer benadrukt dat de methodiek geen doel op zich is. “Het is een stuk gereedschap om je professioneel handelen te verbeteren en dat laatste is heel belangrijk.”
Stap 1: kiezen van een thema (10 minuten)
Iedere deelnemer brengt een vraag of casus in. Vervolgens wordt samen besloten met welk thema de groep verder gaat.
Stap 2: Verkennen van elkaars opvattingen (15 minuten)
Iedere deelnemer geeft antwoord op de vraag: Hoe zou ik (pedagogisch) handelen in deze situatie en wat zijn daarin mijn beweegreden?
Stap 3: In gesprek over elkaars opvattingen (30 minuten)
De deelnemers gaan daarna in gesprek over de opvattingen, standpunten en ideeën, een mogelijke aanpak, de mogelijke dilemma’s, knelpunten, de uitkomst etc. Zij doen dit door vijf keer dezelfde vraag te stellen beginnende bij wat, waarom, waartoe en hoe.
Stap 4: Terug naar het thema (20 minuten)
Wat heb ik ontdekt na het gesprek over elkaars opvattingen? Wat is de betekenis van de ontdekking ten aanzien van mijn opvatting? Wat betekent dat voor mijn pedagogisch handelen?
Stap 5: Reflectie op de kritisch reflexieve dialoog (10 minuten)
Deelnemers gaan met elkaar in gesprek over de kritisch reflexieve dialoog als hulpmiddel bij het verkennen, verdiepen en onderzoeken van de eigen en elkaars onderliggende opvattingen van het pedagogisch handelen.
Binnen het RAAK PRO-project lopen de twee onderzoekslijnen ‘Pedagogische sensitiviteit’ en ‘Morele leerprocessen binnen samenwerkend leren’. Onderdeel hiervan is de vraag: Op welke wijze stimuleert het voeren van kritisch reflexieve gesprekken het moreel leren door leraren? Meer informatie over het RAAK PRO project staat op de website www.pedagogischeprofessional.nl. Hierop is ook een artikel te vinden van Roos van Vulpen en Linda Keuvelaar-van den Berg met de titel ‘Communicatief competent door pedagogische sensitiviteit’. Hierin doen ze verslag van een onderzoek naar de relatie tussen communicatieve competenties van leerlingen in het VSO en de pedagogische sensitiviteit van hun mentor. De vraag die ze met dit onderzoek wilden beantwoorden, was: ‘Hoe kan samenwerkend leren door leraren bijdragen aan de ontwikkeling van hun pedagogische sensitiviteit, met als doel het versterken van de communicatieve redzaamheid van hun leerlingen?’ Het onderzoek is uitgevoerd op twee locaties van het Auris College (inmiddels Kentalis College) te Utrecht. Het artikel eindigt met aanbevelingen voor leraren en andere professionals werkzaam in het cluster 2 onderwijs.
Meer informatie over het kritisch reflexief gesprek is te zien in een filmpje op www.leraar24.nl. Over de achtergronden hiervan en de concrete stappen is meer te vinden in het artikel:
Keijzer, H. de & Rooijen, R. van (2015). Een kritisch reflexief gesprek tussen leraren over hun pedagogische opvattingen ( www.pedagogischeprofessional.nl ).
