Frequente of langdurige blootstelling aan hard geluid, bijvoorbeeld door het bezoeken van concerten of de sportschool of door het gebruik van persoonlijke muziekspelers, kan schadelijk zijn voor het gehoor. De schade is onomkeerbaar en heeft een grote impact op de kwaliteit van leven van mensen. Gehoorschade kan leiden tot concentratieproblemen, slaapproblemen, angst en depressie en invloed hebben op leerprestaties en sociale participatie.
Foto: Pexels.com
Te vaak en/of te lange blootstelling aan hard geluid kan leiden tot gehoorschade. Dat manifesteert zich vaak pas na lange tijd. Het ontstaan van de gehoorschade is een geleidelijk proces als gevolg van opeenstapeling van schade door de jaren heen. Op de ernst en omvang van gehoorschade in Nederland is moeilijk zicht te krijgen, omdat er weinig onderzoek naar wordt gedaan en een registratiesysteem ontbreekt. De drie meest voorkomende vormen van gehoorschade (symptomen) zijn gehoorverlies, tinnitus (oorsuizen) en hyperacusis (overgevoeligheid voor geluid) die kunnen variëren van mild tot zeer ernstig. Beginnende gehoorschade ten gevolge van harde geluiden blijft vaak onopgemerkt, maar is onomkeerbaar en kan uiteindelijk grote impact op het functioneren en de kwaliteit van leven hebben.
Geluid wordt veroorzaakt door trillingen of golven in de lucht. Hoe groter die trillingen, hoe harder het geluid. Hoe laag of hoe hoog een toon klinkt hangt af van de frequentie van de trillingen: hoe hoger de frequentie, hoe hoger de toon. Het volume (de geluidsintensiteit) van geluid wordt uitgedrukt in decibel (dB). Een afgeleide van de dB is de dB(A), deze maat houdt rekening met de gevoeligheid van het menselijk oor voor verschillende frequenties. Soms wordt ook dB(C) gebruikt, een maat waarbij meer rekening wordt gehouden met lage (bas)tonen. Door te vaak en/of te lange blootstelling aan hard geluid kan gehoorschade ontstaan. Hierbij gaat het om de totale geluidsenergie. Met elke toename van 3 dB in geluidsintensiteit verdubbelt de totale geluidsenergie. Een verdubbeling van de geluidsintensiteit kan dan gecompenseerd worden door een halvering van de blootstellingstijd, zodat de totale geluidsenergie gelijk blijft. Bij verdubbeling van de geluidsintensiteit (+ 3 dB) moet de blootstellingstijd gehalveerd worden
Zo staat wekelijks 1 uur luisteren naar 103 dB(A) gelijk aan wekelijks 2 uur luisteren naar 100 dB(A). En wekelijks 1 uur luisteren naar 100 dB(A) staat gelijk aan wekelijks 8 uur luisteren naar 91 dB(A). Een langere blootstelling aan een lagere geluidsintensiteit kan dus tot eenzelfde risico op gehoorschade leiden als een kortere blootstelling aan een hogere geluidsintensiteit. Daarbij maakt het niet uit waar het geluid door wordt veroorzaakt. Allerlei soorten geluid kunnen gehoorschade veroorzaken. In de figuur hieronder staat een overzicht van verschillende geluidsniveaus en voorbeelden daarbij.
Voorbeelden van geluidniveaus in dB
Gehoorschade ontstaat meestal niet van de ene op de andere dag na blootstelling aan hard geluid. Het is vaak een cumulatief effect: het ontstaat door een opeenstapeling van schade door blootstelling aan verschillende bronnen van geluid in verschillende contexten door de jaren heen. Doordat dat proces meestal heel geleidelijk verloopt, is er vaak sprake van lange tijd tussen de blootstelling en de manifestatie van de gehoorschade. Daardoor is het lastig in kaart te brengen waardoor de gehoorschade precies wordt veroorzaakt. Omdat gehoorschade zich meestal niet direct uit in praktisch merkbare slechthorendheid of doofheid blijft het in het dagelijks leven vaak lang onopgemerkt.
Ook een tijdelijke piep in het oor, bijvoorbeeld kort na een concert, betekent al schade
Al zijn er ook gevallen bekend waarin na kortdurende blootstelling aan hoge piekgeluidniveaus (zoals dicht bij de speakers) onmiddellijke en blijvende schade, met name tinnitus, op kan treden. Ook bij een tijdelijke piep in het oor, bijvoorbeeld kort na een concert, is er vaak al permanente schade opgetreden die zich verder kan ontwikkelen na meer geluidsblootstelling. Na verloop van tijd kunnen mensen bijvoorbeeld een verminderde geluidskwaliteit ervaren (vervorming) en kunnen ze verschillende geluiden moeilijker van elkaar onderscheiden. Hierdoor hebben ze bijvoorbeeld moeite met het verstaan van gesprekken, vooral als er veel omgevingsgeluid is.
Gehoorschade heeft een grote impact. Het kan leiden tot gezondheids- en psychosociale problemen en een verminderde kwaliteit van leven. Studies hebben aangetoond dat er een relatie is tussen gehoorverlies en cognitieve achteruitgang en verminderd geheugen en dat gehoorverlies onder andere gerelateerd is aan achterstanden in de spraak- en taalontwikkeling, (leer)prestaties, gedragsproblemen en sociale participatie. Mensen met tinnitus ervaren vaker slaapproblemen, angst, depressie, concentratieproblemen en verminderde belastbaarheid. Gehoorschade en de daarmee gepaard gaande gezondheids- en psychosociale problemen brengen naast hoge zorgkosten ook andere maatschappelijke kosten met zich mee, onder andere door verminderde arbeidsparticipatie en meer ziekteverzuim. Tevens resulteert gehoorverlies in een grotere kans op ongevallen op het werk.
De prevalentie van gehoorschade door harde geluiden wordt in Nederland niet standaard in kaart gebracht. Een complicerende factor hierbij is dat gehoorschade bij veel mensen onopgemerkt blijft totdat het ze belemmert in het dagelijkse leven. Hierdoor is er moeilijk zicht te krijgen op de omvang, ernst en de ontwikkeling van gehoorschade in Nederland. De meeste prevalentiecijfers zijn afkomstig uit onderzoek dat is uitgevoerd onder jongeren.
De WHO schat dat wereldwijd meer dan één miljard jongeren het risico loopt op gehoorschade door te hard geluid in de recreatieve sfeer. In zogeheten midden- en hoge-inkomenslanden wordt bijna 40% van alle mensen tussen de 12 en 35 jaar blootgesteld aan mogelijk schadelijke geluidsniveaus tijdens het uitgaan en bijna 50% loopt risico op gehoorschade door het gebruik van koptelefoons en oortjes op een te hoog volume. Een Noorse studie uit 2021 laat zien dat het gebruik van persoonlijke muziekspelers onder volwassenen in 20 jaar tijd (1998-2018) toenam van 8% naar 30%. Uit Nederlands onderzoek onder jongeren van 10 tot 15 jaar blijkt dat 27% risico loopt op gehoorschade door gebruik van persoonlijke muziekspelers. Bij blootstelling aan harde muziek tijdens het uitgaan, luisteren naar de muziekinstallatie of gebruik van persoonlijke muziekspelers loopt meer dan de helft (54%) risico op gehoorschade.
In het schooljaar 2018/2019 heeft VeiligheidNL een pilot uitgevoerd naar de haalbaarheid van de inzet van een online zelftest (oorcheck) en een risicovragenlijst voor jongeren van 12 tot 18 jaar tijdens het contact- moment van de jeugdgezondheidszorg op het voortgezet onderwijs. Van de kinderen bij wie de oorcheck was afgenomen scoorde 13% ‘niet goed’, wat mogelijk wijst op beginnend gehoorverlies. Het overgrote deel van deze kinderen gaf zelf aan een goed gehoor te hebben. De helft van de leerlingen gaf in de vragenlijst aan wel eens een piep te horen na het uitgaan. Daarnaast gaf slechts 6% aan (bijna) altijd oordoppen te dragen.
Jonge kinderen vertonen al licht gehoorverlies in de hoge frequenties aan één of beide oren
Binnen het Rotterdamse Generation R-onderzoek werd onder ruim 5000 kinderen van 9 tot 11 jaar bij een kleine 8% licht gehoorverlies gezien (tenminste 15 dB) in de hoge frequenties aan minstens één van de twee oren. In een kleine 2% was er licht gehoorverlies (tenminste 15 dB) aan beide oren. Bij herhaalde audiometrie op 9- en 14-jarige leeftijd werden bij 12% van de ruim 3500 deelnemers aanwijzingen voor gehoorschade gevonden. Het ging om gehoorverlies in de hoge frequenties en/of de aanwezigheid van een dip in het toonaudiogram.
Uit analyses van het AMC van ruim 96.000 online hoortesten (spraak-in-ruis-testen) bleek dat 7% van de deelnemende jongeren (12 tot en met 24 jaar) slecht scoorde bij spraakverstaan in ruis. Een kanttekening daarbij was dat het geen representatieve steekproef betrof, omdat jongeren zichzelf konden aanmelden voor de online hoortest.
Slechts één studie uit de Verenigde Staten toont aan dat de prevalentie van gehoorverlies door de jaren heen toeneemt (tenminste 15 dB aan een van beide oren). In een steekproef onder jongeren (12 tot en met 19 jaar) tussen 1995 en 2006 was het percentage gehoorverlies gestegen van 15% (n=2928) naar 20% (n=1771).
De prevalentiecijfers over tinnitus zijn erg afhankelijk van de gehanteerde definitie van tinnitus (variërend van eenmalig of kortdurend tot chronische klachten) en van de methode die wordt gebruikt om de prevalentie in kaart te brengen. Een recent Nederlands onderzoek onder volwassenen (mediane leeftijd 67 jaar) aan de hand van een vragenlijst laat een prevalentie zien van 36% voor tinnitus in het algemeen en 21-23% voor ernstige tinnitus. In een Vlaamse studie uit 2021 rapporteert bijna 65% van de deelnemende studenten (15-20 jaar) weleens last te hebben gehad van tinnitus na blootstelling aan hard geluid. Bij de meeste studenten (97,5%) was deze tinnitus tijdelijk van aard, maar 2,5% van de studenten rapporteerden chronische klachten. Een review uit 2016 van verschillende internationale studies met hoofdzakelijk volwassen deelnemers laat een brede spreiding van prevalentie van tinnitus zien van 5% tot bijna 43%.
Foto: Pexels.com
Gehoorverlies veroorzaakt door blootstelling aan hoge geluidsniveaus is onomkeerbaar. Hoewel mensen met een dergelijk gehoorverlies baat kunnen hebben bij gehoorrevalidatie met een hoortoestel of, bij zeer ernstige gehoorverliezen een cochleair implantaat, is er momenteel geen medische behandeling (therapie) mogelijk.
Beginnend gehoorverlies wordt vaak niet opgemerkt, is onomkeerbaar en kan, afhankelijk van de leeftijd, leiden tot achterstanden in de spraak- en taalontwikkeling, slechtere prestaties op school en gedragsproblemen. Daarom worden kinderen bij hun geboorte en als ze 4 tot 6 jaar oud zijn gescreend op hun gehoor. In 2023 zal de Gezondheidsraad op verzoek van de minister van VWS adviseren over de vraag of het wenselijk is om deze screening uit te breiden naar jongeren.
Gehoorschade veroorzaakt door blootstelling aan hoge geluidsniveaus is, mede gezien de omvang, een belangrijk gezondheidsprobleem. De schade is onomkeerbaar en heeft een aanzienlijke impact op het leven van mensen. Gehoorverlies, tinnitus (oorsuizen) en hyperacusis (abnormale overgevoeligheid voor geluid) hebben een relatie met cognitieve achteruitgang en verminderd geheugen en invloed op de spraak- en taalontwikkeling, (leer)prestaties, gedragsproblemen en sociale participatie. Mensen met tinnitus ervaren vaker concentratieproblemen, slaapproblemen, angst, depressie, en een verminderde belastbaarheid. Ook leidt gehoorschade tot maatschappelijke effecten. Het kan ertoe leiden dat mensen niet meer of minder inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt en dat zorgkosten stijgen. Muziek maken en luisteren is echter ook belangrijk voor het welbevinden van mensen. Het is een onderdeel van onze cultuur. Het is daarom van belang om gehoorschade zoveel en zo vroeg mogelijk te voorkomen waarbij er ook aandacht is voor de positieve kanten van muziek luisteren en maken en de waarde die mensen daaraan hechten.
De Gezondheidsraad adviseert maximaal 100 dB(A) aan te houdenDe Commissie Preventie Gehoorschade van de Gezondheidsraad adviseert op basis van het voorzorgsbeginsel een maximaal geluidsniveau van 100 dB(A) aan te houden en zo aan te sluiten bij het WHO-advies en het beleid in omringende landen, waarbij door de WHO ook rekening gehouden wordt met het belang van muziekbeleving en de waarde die mensen hechten aan muziek (maken). Bovendien zet de commissie in op het voorkomen van te lang en te hard naar muziek luisteren via persoonlijke muziekspelers en oortjes, op het propageren van het gebruik van adequate gehoorbescherming, alsmede op voorlichting en bewustwording van het publiek, op onderzoek naar nog betere preventie van gehoorschade en op onderzoek naar de prevalentie van gehoorschade. Als VWS op basis van dit advies kiest voor zelfregulering door de brancheorganisaties, i.e. nieuw convenant, dan moet geprobeerd worden om het aantal convenantpartners uit te breiden, waaronder cafés, restaurants (Koninklijke Horeca Nederland, KHN), clubs en sportlocaties.
