Mensen met hyperacusis zijn overgevoelig voor alledaagse, ‘gewone’ geluiden. Normale geluiden zoals het gekletter van servies, een stofzuiger of afzuigkap ervaren zij als zeer heftig. Sommige mensen gaan zelfs situaties vermijden om bepaalde geluiden niet te hoeven horen. Pento Audiologisch Centrum heeft voor mensen met deze klachten een overgevoeligheidsbehandeling (OGB) ontwikkeld. Tijdens deze behandeling worden de heftige reacties die cliënten ervaren bij bepaalde geluiden afgebouwd door het volgen van exposuretherapie gecombineerd met methoden uit de cognitieve gedragstherapie.
Foto: Shutterstock
Nadat de OGB was begonnen bij cliënten met gehoorverlies, bleek de methode ook effectief te zijn bij cliënten zonder gehoorverlies. Daarom wordt de behandeling momenteel aangeboden aan alle volwassen cliënten die hinder ervaren van bepaalde geluiden, zowel met als zonder gehoorverlies.
Onder overgevoeligheid voor geluiden verstaan wij een abnormaal verlaagde tolerantie voor geluid. Bij ernstige overgevoeligheid wordt dit hyperacusis genoemd. Deze tolerantie kan gemeten worden door het bepalen van UCL-drempels (UnComfortable Loudness level) van tonen en/of woorden, met behulp van vragenlijsten (de hyperacusis questionnaire, HQ, Khalfa et al., 2002), maar vooral ook door te luisteren naar het verhaal van de cliënt. Mensen kunnen overgevoelig zijn voor alledaagse geluiden die vaak onvermijdbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan fluitende vogels, gekletter van borden en bestek of het geluid van een stofzuiger of afzuigkap. Mensen met hyperacusis ervaren deze geluiden als onaangenaam, zeer hinderlijk of zelfs pijnlijk. Van welk geluid iemand last heeft en hoeveel last iemand ervaart, is per persoon verschillend. Sommige mensen ervaren (bijna) alle geluiden als te hard, andere mensen zijn alleen overgevoelig voor hele specifieke geluiden zoals het geluid van motoren. Overgevoeligheid komt zowel voor bij goed- als slechthorenden en kan ook gepaard gaan met tinnitusklachten.
In januari 2018 is het Audiologisch Centrum van Pento in Apeldoorn gestart met het behandelen van overgevoeligheid voor geluiden. Deze behandeling bleek erg succesvol, met een grote toestroom van cliënten als gevolg. Om binnen Pento een uniforme behandeling te kunnen bieden is in 2020 besloten om de behandeling door te ontwikkelen en te implementeren in Pento-locaties Hengelo en Zwolle. Daarnaast was er de wens om de effectiviteit van de behandeling in kaart te brengen en daarom werd er binnen het PentoLab, een platform voor innovatieve projecten binnen Pento, een onderzoek gestart naar de resultaten van de behandeling.
Cliënten met hulpvragen rondom overgevoeligheid voor geluiden kunnen momenteel worden doorverwezen naar de Pento Audiologische Centra in Zwolle en Hengelo en in de loop van 2022 worden hier meer Pento-locaties aan toegevoegd. Wanneer er een verwijzing binnenkomt wordt deze beoordeelt door de audioloog, waarna de cliënt wordt besproken in een multidisciplinair overleg. In dit overleg wordt besloten of de behandeling passend is bij de cliënt. Contra-indicaties kunnen zijn: andere klachten die op de voorgrond staan zoals ernstige tinnitus, dementie, een (licht) verstandelijke beperking, (ernstige) psychologische klachten waarvoor een behandeling wordt gevolgd, ernstige vermoeidheidsklachten of beperkte belastbaarheid.
Als uit het multidisciplinair overleg blijkt dat de behandeling bij de cliënt past, vult de cliënt een Hyperacusis Questionnaire (HQ) in. Deze vragenlijst peilt aan de hand van 14 vragen de hinder van de auditieve overgevoeligheid die cliënt ervaart. De cliënt geeft bij elke vraag een score van 1 (nee), 2 (soms), 3 (vaak) tot 4 (heel vaak). Enkele vragen die aan bod komen zijn: "Kost het u moeite om zich in een lawaaiige omgeving te concentreren?", "Wijst u ooit een uitnodiging af of gaat u ooit niet uit omwille van het lawaai waarmee u geconfronteerd zou worden?" of "Veroorzaken bepaalde geluiden en lawaai bij u stress en irritatie?".
De behandeling begint met een intake. Net voordat de intake start, vult de cliënt voor de tweede keer dezelfde HQ-vragenlijst in. Aan de hand van deze vragenlijst onderzoeken we de stabiliteit van de overgevoeligheidsklachten tijdens de wachtperiode. Tijdens de intake meten we het gehoor met onder meer toon- en spraakaudiometrie en bepalen we de UCL-drempels (UnComfortable Loudness level) van tonen en/of woorden. Als de cliënt hoortoestellen draagt, controleren en optimaliseren we de instellingen. Vervolgens onderzoeken we van welke geluiden de cliënt hinder ondervindt en in welke mate. Indien een cliënt geen specifieke geluiden kan noemen, dan spelen we de geluiden af uit onze database van geluiden die eerdere cliënten als vervelend hebben ervaren. Er zitten momenteel rond de zeventig geluiden in deze database. Het is zelden nodig om nieuwe geluiden toe te voegen. Voorbeelden van geluiden zijn een alarm, blaffende hond, huilende baby, motorgeluiden, gerammel van servies, stofzuiger, fietsbel, afzuigkap, regen, verkeer, muziekinstrumenten, enzovoort. De vijf meest hinderlijke geluiden worden gebruikt voor de behandeling.
"Ik vergeet mijn overgevoeligheid voor geluid nu regelmatig en vóór jullie behandeling was dat onmogelijk geweest"
Een deel van de geluidendatabase is gemaakt door geluiden te bewerken uit de BBC Original Sound Effects Library, een hele grote online bibliotheek met geluiden. Een ander deel van de geluidendatabase is zelf opgenomen. De geluiden zijn erg verschillend: impulsief als een vuurwerkknal, langdurig luid als een sirene of langzaam toenemend in volume als een fluitketel. Daarom is ervoor gekozen het luidste deel van het fragment, het piek-tot-piek niveau, aan elkaar gelijk te stellen.
Na de intake begint de daadwerkelijke behandeling, met een serie van gemiddeld zes afspraken bij een maatschappelijk werker. De behandelsessies bij de maatschappelijk werker vinden tweewekelijks plaats op een vaste dag en vast tijdstip. Tijdens deze afspraken wordt blootstelling aan geluiden gecombineerd met technieken uit de cognitieve gedragstherapie en lichaamsgerichte ontspanningsoefeningen. Het maximaal tolereerbare niveau van de geluiden die tijdens de intake zijn gekozen wordt geleidelijk opgebouwd tijdens de sessies, terwijl er aandacht is voor de (onbewuste) fysieke en emotionele reacties van de cliënt. Door de opbouw in geluidsniveau en de aandacht voor de reacties te combineren wordt geprobeerd de tolerantie voor de vervelende geluiden te vergroten. De cliënt leert zich meer bewust te zijn welke reacties geluid oproept. Door zelfreflectie, coping strategieën, ontspanningsoefeningen en exposure wordt de auditieve overgevoeligheid afgebouwd. Bij de laatste afspraak worden de verschillen tussen het begin en einde van de behandeling besproken en wordt voor de derde keer dezelfde HQ-vragenlijst ingevuld. Als een hoortoestelproef eerder niet slaagde omwille van de overgevoeligheidsklachten en de cliënt nu wel gemotiveerd is, wordt er opnieuw een hoortoestelproef opgestart.
Vier maanden na het afronden van de behandeling evalueert de maatschappelijk werker de behandeling met de cliënt. Zes maanden na de laatste behandeling wordt voor de vierde maal de HQ-vragenlijst ingevuld om de effectiviteit op de lange termijn te evalueren.
In 2021 hebben dertien cliënten de OGB-behandeling volledig afgerond, tot en met de follow-up na een halfjaar. De cliënten waren tussen de 25 en 70 jaar oud. Sommigen hadden de overgevoeligheidsklachten al jarenlang, bij anderen waren de klachten recent ontstaan. Vier cliënten hadden gehoorverlies aan één of beide oren (hoge Fletcher 20-62 dB) en negen hadden geen gehoorverlies (hoge Fletcher < 20 dB). Figuur 1 laat de maximaal geaccepteerde geluidsniveaus zien bij de start (mediaan 53 dB) en bij het eind (mediaan 79 dB) van de behandeling. Hierbij wordt zowel de mediaan (rode lijn in de boxplot) als de individuele maximale tolerantie (scatters) weergegeven voor de vijf geselecteerde behandelgeluiden. Een paired t-test laat zien dat de tolerantie voor de aangeboden geluiden significant toeneemt door de behandeling (p< .001).
Hier worden de HQ-scores aangegeven op vier belangrijke peilmomenten: voor aanvang van de behandeling, bij de start en aan het einde van de behandelsessies en zes maanden daarna. Het verschil in HQ-score tussen start en eind behandeling en tussen start behandeling en 6 maanden na behandeling is statistisch significant (repeated measures ANOVA, p<0.001). Klinisch is het verschil in HQ ook zeer relevant; de doorgetrokken lijn bij waarde 28 geeft de klinische grens aan voor ernstige hinder van overgevoeligheid (Khalfa et al., 2002). De mediane HQ-waarde van de 13 cliënten is voor de behandeling boven deze klinische grens en aan het eind van de behandeling ruim onder deze klinische grens. Ook is te zien dat de HQ stabiel blijft tijdens de wachtlijst (mediane HQ van 31) en na de behandeling (mediane HQ van 20).
Pento biedt een behandeling voor mensen met auditieve overgevoeligheidsklachten die veel hinder ervaren van alledaagse geluiden. We onderzochten de effectiviteit van de behandeling aan de hand van HQ-vragenlijsten en de tolerantie voor geluid aan het begin en einde van de behandeling.
Deze eerste data laten zien dat de OGB een succesvolle behandeling is. In de eerste plaats rapporteren deelnemers dat de behandeling goed helpt in het omgaan met geluiden in het dagelijks leven. Objectief zien we ook gunstige resultaten van de OGB. De HQ-waarden nemen gemiddeld genomen af tot onder de klinische grens voor (ernstige) hinder van overgevoeligheid voor geluiden. Dit effect blijft stabiel tot en met tenminste zes maanden na het einde van de behandeling. Tevens zien we dat de getolereerde blootstelling aan de vijf meest hinderlijk ervaren geluiden toeneemt met gemiddeld 26 dB, hetgeen in de praktijk een normale tolerantie van niet comfortabel geluid oplevert.
Een 60-jarige vrouw wordt naar ons verwezen door de revalidatiearts. Ze is twee jaar geleden van de trap gevallen. Sindsdien heeft ze klachten van overprikkeling bij harde geluiden, vooral onverwachte geluiden zijn erg vervelend. Bij de intake vertelt mevrouw dat geluiden fysiek pijn doen en dat zij erg vermoeid is door alle geluiden die op haar afkomen. Wanneer wij verschillende geluiden laten horen zien we mevrouw bevriezen bij het geluid van een tandartsboor. Ook het geluid van een vuurwerkklap wekt een sterke reactie op, mevrouw gaat trillen en haar spieren verkrampen.
Bij de eerste sessie zien we dat zachte geluiden al heftige reacties geven zoals bevriezen, trillen en verkrampingen. Wanneer we proberen om gerichte aandacht te geven aan de verkrampingen nemen de reacties af. Daarnaast wordt geprobeerd afleiding te vinden door andere lichamelijke sensaties toe te voegen, zoals wrijven over de eigen armen.
Bij de tweede sessie horen we terug dat mevrouw heel erg moe geweest is. Het wrijven heeft ze in het dagelijks leven toegepast en dit werkt goed. In de tweede sessie proberen we om positieve associaties te vinden met de geluiden en besteden we aandacht aan de ademhaling. We kunnen de geluiden 10 dB harder afspelen dan in de eerste sessie.
Tijdens de volgende sessies is er aandacht voor spierontspannende oefeningen, lichamelijke sensaties en positieve associaties. Ze gaat de gillende mensen bijvoorbeeld associëren met een hockeywedstrijd, dit maakt het voor haar draagbaarder. In de loop van de sessies vertoont mevrouw geen fysieke reacties meer en bouwen we de geluiden op naar een niveau van 80 dB.
Het schrikken van geluiden in het dagelijks leven wordt ook steeds minder, mevrouw ervaart geen lichamelijke sensaties meer, trilt niet meer en de geluiden doen geen pijn meer.
Bij de evaluatie van de behandeling vertelt mevrouw dat ze de behandeling als zeer intensief maar heel goed heeft ervaren. Ze heeft het gevoel dat ze haar vrijheid heeft teruggekregen. Het lukt haar weer om door drukke straten lopen, in winkels zijn kost haar minder energie en ze is zelfs weer naar een feestje geweest. Ook kan zij weer op haar kleinkinderen passen. ‘Ik vergeet mijn overgevoeligheid voor geluid nu regelmatig en vóór jullie behandeling was dat onmogelijk geweest’.
In de toekomst blijven we de HQ-vragenlijst op dezelfde vier momenten afnemen en de blootstellingsintensiteiten bijhouden om de behandeling te evalueren. Daarnaast staan wij open voor bredere uitrol binnen audiologisch Nederland en mogelijke uitrol binnen Pento bij kinderen.
Khalfa, S., Dubal, S., Veuillet, E., Perez-Diaz, F., Jouvent, R., & Collet, L. (2002). Psychometric normalization of a hyperacusis questionnaire. Orl, 64(6), 436-442.
