Leren lezen is voor dove en slechthorende kinderen extra lastig. Daardoor hebben zij meer faalervaringen dan horende kinderen. Met de webapplicatie (Sprong Vooruit, 2010) Leeskilometers krijgen zij weer leesplezier, waardoor zij meer gaan lezen. In dit artikel wordt beschreven hoe Leeskilometers bevalt bij leerlingen en docenten, en wat de opbrengsten zijn.
Foto: Peter Strating
Onderzoeksgroep
Alle acht scholen voor dove en slechthorende kinderen in Nederland hebben meegewerkt aan het onderzoek. Verspreid over de scholen, en verspreid over de groepen 3 t/m 8, hebben 143 leerlingen en 34 leerkrachten (semi-)online vragenlijsten ingevuld. Bij vier scholen is met zestien leerlingen en acht leerkrachten uitgebreider gesproken over hun ervaringen met Leeskilometers. Alle leerlingen en leerkrachten hebben in het schooljaar 2012-2013 en/of schooljaar 2013-2014 met Leeskilometers gewerkt.
Instrumenten en procedure
Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van verschillende informatiebronnen. Bij leerlingen en leerkrachten zijn (semi-)online vragenlijsten afgenomen en met een kleiner aantal leerlingen en leerkrachten zijn face-to-face interviews gehouden. Daarnaast is ook gebruik gemaakt van de (digitale) database waarin gegevens over de prestaties van leerlingen opgeslagen worden tijdens het oefenen met Leeskilometers.
Semi-online vragenlijsten leerlingen
Om informatie te krijgen over de mening en gebruikerservaring van leerlingen met Leeskilometers is een korte semi-online vragenlijst ontwikkeld. Omdat dove en slechthorende leerlingen meer moeite hebben met lezen, is gekozen voor een papieren versie van de vragenlijst met een online-mogelijkheid voor de leerlingen om de invulinstructie en de vragen voor te laten lezen in Nederlandse Gebarentaal (NGT) of Nederlands met Gebaren (NmG). In de vragenlijst is voor de verschillende activiteiten van Leeskilometers gevraagd of de leerlingen deze activiteiten moeilijk vonden, of zij ze leuk vonden en hoe vaak zij ze gedaan of bekeken hebben.
Interviews met leerlingen
Met zestien leerlingen zijn ook semi-gestructureerde interviews gehouden om de ervaringen van de leerlingen meer gedetailleerd in beeld te kunnen brengen. De nadruk lag in deze interviews op de ervaringen van de leerlingen op het gebied van gebruiksvriendelijkheid, kennis over de verschillende functies in Leeskilometers en de mate waarin leerlingen zich door het beloningssysteem gemotiveerd voelen. Waar mogelijk werden vragen ondersteund met visuele informatie (bijv. met afbeeldingen van de verschillende soorten activiteiten, beloningen, etc.).
Voor het afnemen van de interviews is – wanneer dit nodig bleek – gebruik gemaakt van een NGT-tolk. In dat geval zijn de vragen opgelezen door de interviewer en vervolgens door de tolk getolkt. Leerlingen mochten antwoorden in het Nederlands en/of in NGT geven. De in NGT gegeven antwoorden werden door de tolk vertaald voor de interviewer. Er zijn 44 vragen gesteld. De interviews duurden gemiddeld een uur.
Online vragenlijsten leerkrachten
De online vragenlijst is ingevuld door 39 leerkrachten (van de 115 leerkrachten die Leeskilometers gebruiken). Uiteindelijk waren 36 vragenlijsten volledig bruikbaar. In de online vragenlijsten is vooral ingegaan op de gebruiksvriendelijkheid, de aansluiting bij de belevingswereld en het leesniveau van het kind, de mate waarin leerlingen zelfstandig kunnen werken met Leeskilometers, de toepassing van Leeskilometers in en buiten de klas en de opbrengsten van Leeskilometers. Er zijn 26 meerkeuzevragen gesteld.
Interviews leerkrachten
Met acht leerkrachten is een persoonlijk interview gehouden. Het doel hiervan was om de antwoorden uit de online vragenlijsten inhoudelijk toe te kunnen lichten en om vragen te stellen die moeilijk aan de hand van gesloten antwoordcategorieën te beantwoorden zijn. Er zijn 20 open vragen – met verschillende subvragen - gesteld. In de interviews is onder andere ingegaan op verschillende administratieve aspecten van de applicatie (zoals het instellen van het systeem, het aflezen van de resultaten en het bijstellen van de doelen), de wijze waarop leerkrachten Leeskilometers toepassen en integreren in het leesonderwijs en ideeën over hoe de opbrengst van de inzet van Leeskilometers kan worden verhoogd.
Database Leeskilometers
In Leeskilometers wordt per leerling voor drie activiteiten – Flitsen, Quiz en Woordenschat – bijgehouden op welke datum de activiteit is uitgevoerd, wat het resultaat is dat de leerling behaald heeft op deze activiteit (weergegeven in percentages), hoeveel muisklikken er nodig waren om tot dit resultaat te komen en hoe vaak de leerling de betreffende activiteit uit de themakast heeft uitgevoerd.
Een meerderheid van de leerlingen vindt het werken met Leeskilometers leuk (68%) en gemakkelijk (97%)
Deze kwantitatieve gegevens zijn gebruikt om uitspraken te doen over hoe vaak Leeskilometers gebruikt wordt en over de opbrengsten van Leeskilometers in termen van verbetering van de resultaten op de verschillende activiteiten. In de schooljaren 2012-2013 en 2013-2014 zijn van 287 leerlingen gegevens verzameld.
Analyses
Voor de analyse van de antwoorden van de online vragenlijsten en interviews is gebruik gemaakt van beschrijvende statistiek. Er is gekeken hoe de antwoorden verdeeld zijn, wat gemiddelden zijn en hoe vaak een bepaald antwoord is gegeven. Voor de analyse van de gegevens uit het databestand van Leeskilometers is gebruik gemaakt van beschrijvende en toetsende statistiek. Er is gekeken hoe vaak leerlingen Leeskilometers gebruiken en hoeveel zij vooruit gegaan zijn. De gebruikte afhankelijke variabelen zijn de resultaten (in percentages) en het aantal muisklikken dat nodig was om het resultaat te bereiken. Als onafhankelijke variabelen zijn groep, geslacht en sessienummer (1e keer oefenen versus 2e keer oefenen etc.) gebruikt. Gevonden effecten worden significant genoemd bij een significantieniveau α < 0.05. In alle analyses zijn de groepen 3 en 4, de groepen 5 en 6 en de groepen 7 en 8 samen genomen, omdat op de meeste scholen gewerkt wordt met deze combinatiegroepen.
Werken met Leeskilometers leidt tot resultaat!
Het onderzoek laat zien dat Leeskilometers een breed scala aan positieve effecten heeft. Een meerderheid van de leerlingen vindt het werken met Leeskilometers leuk (68%) en gemakkelijk (97%). Dit wordt beaamt door een groot deel van de leerkrachten (74%). Bovenal zegt de meerderheid van de geïnterviewde leerlingen (94%) dat zij door het werken met Leeskilometers vaker andere boekjes lezen en het ook leuker vinden om andere boekjes te lezen. De belangrijkste doelen van Leeskilometers worden dan ook behaald: leerlingen beleven leesplezier door met Leeskilometers te werken en de leesmotivatie lijkt verbeterd, omdat leerlingen vaker uit zichzelf – met plezier – ander leesmateriaal zijn gaan lezen.
Een belangrijke bevinding is ook dat de meeste leerlingen (77%) zeggen goed zelfstandig te kunnen werken met Leeskilometers en dat leerkrachten (79%) het programma eveneens als ‘goed’ beoordelen voor wat betreft de gebruiksvriendelijkheid.
79% van de leerkrachten beoordeelt het programma als ‘goed’ voor wat betreft de gebruiksvriendelijkheid
Alhoewel geen uitspraken gedaan kunnen worden over de mate waarin het algemeen leesniveau verbetert door het werken met Leeskilometers, laten kwantitatieve analyses zien dat de prestaties van leerlingen op de verschillende activiteiten uit Leeskilometers verbeteren. Hiermee wordt ook het secundaire doel van Leeskilometers (verbeteren leesvaardigheid) bereikt. Er is bewust gekozen om te starten met een voor het kind gemakkelijk beginniveau, omdat het doel van het programma is leesplezier te creëren en leesmotivatie te verbeteren. Een moeilijker beginniveau zou leerlingen meer kunnen ontmoedigen. Verbeteringen zijn daardoor in absolute zin soms wel klein doordat het kind op het makkelijke niveau op een relatief hoog beginniveau scoort, echter altijd significant. Dit betekent dat leerlingen, ondanks het feit dat maar een kleine marge voor verbetering aanwezig is, deze marge wel benutten. Dit is ook belangrijk voor de klinische significantie: doordat leerlingen de marge benutten en zien dat zij steeds iets moeilijker activiteiten goed doen, doen zij succeservaringen op, wat bijdraagt aan het verhogen van de leesmotivatie. Niettemin kan men zich wel afvragen of de oefeningen niet té makkelijk zijn voor de kinderen. Het primaire doel van Leeskilometers is echter het creëren van leesplezier en het bevorderen van de leesmotivatie en dus niet per se gericht op het verbeteren van het technisch leesniveau.
Leerlingen doen steeds iets moeilijker activiteiten goed; deze succeservaringen dragen bij aan het verhogen van de leesmotivatie
Toch zijn er ook enkele aandachtspunten. Sommige leerkrachten zeggen dat zij af en toe moeite hebben met bepaalde administratieve handelingen in het programma. Daarnaast is voor een deel van de leerlingen het beloningssysteem niet helemaal duidelijk. Bovendien zegt een deel van de voornamelijk oudere leerlingen dat ze de teksten inhoudelijk niet altijd leuk vinden. Een mogelijke verklaring voor deze laatste bevinding is dat sommige oudere leerlingen vanwege een leerachterstand op een lager leesniveau lezen, dat qua thema’s meer afgestemd is op de belevingswereld van jongere leerlingen.
Succesfactoren
Het oefenen op de computer blijkt een grote succesfactor. Meer dan de helft van de leerlingen vindt het leuker om lezen te oefenen met Leeskilometers dan lezen te oefenen met boekjes. Ook het gebruiksgemak is voor leerlingen een succesfactor. Leerlingen kunnen gemakkelijk zelfstandig met het programma overweg, waardoor de drempel om te oefenen laag is en zij – zonder inmenging van de leerkracht – veel verschillende soorten leesactiviteiten kunnen exploreren en uitvoeren. Tot slot blijkt Leeskilometers succesvol, omdat de themakasten volgens bijna driekwart van de leerkrachten en volgens de meeste – vooral jongere – leerlingen aansluiten bij hun belevingswereld.
Aanbevelingen
Uit het onderzoek blijkt dat de kwaliteit van Leeskilometers nog verder geoptimaliseerd kan worden door enkele aanpassingen aan het programma te doen:
Kortom
De bevindingen uit het onderzoek tonen aan dat Leeskilometers een aanvullende nuttige maar daarnaast ook leuke bijdrage aan het leesonderwijs voor dove en slechthorende leerlingen levert. De leerlingen vinden het programma leuk, de activiteiten zijn makkelijk genoeg om motiverend te zijn en het programma leidt tot de gewenste resultaten.
Het complete rapport is op te vragen via de website van SprongVooruit.
